Rozróżniamy dwojakiego rodzaju cele samokształcenia: cele ogólne i cele szczegółowe. Te drugie są celami konkretnymi, zgodnymi z indywidualnymi potrzebami osób podejmujących samokształcenie.

Czytanie szczegółowe – jego celem jest gruntowne i systematyczne przyswojenie treści książki. Na tym etapie lektury czytamy w takim tempie, z taką uwagą i udziałem myślenia, by zrozumieć dokładnie każdy wyraz i każde zdanie. Materiał należy’dokładnie przemyśleć i powiązać w’większe całości z materiałem znanym z poprzedniej lektury. Każde nowe pojęcie powinno być dokładnie i powroli rozpatrzone. Nie wolno przechodzić do dalszej lektury jeżeli poprzednie wiadomości zrozumiane zostały tylko w połowie. Dlatego też przy trudniejszych pojęciach należy zatrzymywać się dłużej i dokładniej je przemyśleć.

Pracę samokształceniową może znacznie zakłócić lub wręcz uniemożliwić zły stan zdrowia uczącego się. Równocześnie wiadomo jednak, że istnieją określone stany psychofizyczne, bynajmniej nie chorobowe, ale znacznie ograniczające zdolność skutecznego uczenia się. Takimi stanami mogą być np. zmęczenie, znużenie, osłabienie albo stan napięcia nerwowego.

Jedną z cech uwagi jest jej trwałość. Trwałość uwagi jest to zdolność skoncentrowania się na jednym przedmiocie bez przerwy w ciągu dłuższego czasu. Z trwałością uwagi powinna łączyć się jej podzielność. Podzielnością uwagi nazywamy właściwość jednoczesnego obserwowania kilku przedmiotów, np. słuchania pilnie wykładu i automatycznego robienia z tego wykładu notatek. Każdy uczący się powinien ćwiczyć podzielność swojej uwagi. Podzielność uwagi i umiejętność jej koncentracji ma bowiem wielkie znaczenie nie tylko w procesie uczenia się (samokształcenia), lecz także w aktualnej bądź przyszłej działalności zawodowej. Co sprzyja koncentracji uwagi? Czynników jest wiele, do najważniejszych z nich należą:

Aby dyskusja przyniosła założone efekty, strony dyskutujące muszą spełnić kilka warunków, przede wszystkim zaś:

– przestrzegać kolejności w zabieraniu głosu, nie przerywać mówiącemu, nie przeszkadzać mu mimiką:

Konsultacje mogą stanowić cenne źródło wiadomości i porad samokształceniowych przede wszystkim dla tych osób, które z racji nauki w szkole średniej lub wyższej mają możliwość korzystania z organizowanych tam konsultacji indywidualnych bądź zbiorowych.

Z lej grupy specjalistycznych słowników warto jeszcze wymienić takie tytuły', jak Słownik wyrazów obcych PWN pod redakcją Jana Tokarskiego, zawierający 27 tysięcy haseł oraz Władysława Kopalińskiego Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, wydany przez Wiedzę Powszechną, obejmujący około 12 tysięcy haseł. Bardzo pomocny może okazać się także dwutomowy Słownik frazeologiczny języka polskiego Stanisława Skorupki. Słownik ten jest nie tylko rejestrem utartych wyrażeń i zwrotów języka polskiego, ale i różnych sposobów wyrażania się. Każdy, kto stawia sobie wyższe wymagania w zakresie kultury języka, może doskonalić swój styl, dzięki korzystaniu z tego słownika.

W dzisiejszych czasach poularne stało się oglądanie telewizji, granie na komputerach czy palystation. Zapominamy jak przyjemne może być czytanie właśnie książek. Oglądanie filmów w telewizji pochłania nasz cały czas wolny, granie w gry praktycznie stało się nawykiem a serfowanie po internecie to już praktycznie codzienność. W tym całym medialnym świecie zapominamy o czytaniu książek. Wiele osób również woli obejrzeć film, na podstawie nakręconej książki po to tylko aby nie musieć jej czytać, taką metodę najczęściej wybierają dzieci, które poza komputerem nie widzą świata. Czytanie książek jednak ma sporo zalet, jest świetnym ćwiczeniem dla naszego mózgu...

Jakim warunkom powinno takie miejsce odpowiadać? Przede wszystkim musi być wygodne i stanowić pewien kompleks urządzeń, na który składają się: biurko (stół), krzesło (fotel) szafa lub półka (regał) na książki. Biurko powinno mieć odpowiednie oświetlenie: lampę wiszącą lub stojącą z abażurem, by światło nie raziło oczu. Powinno być tak ustawione, by światło padało z lewej strony. Temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 18-20°C, gdyż wyższa powoduje znużenie, a niższa działa niekorzystnie na system nerwowy'. Należy poza tym dbać zarówno o wietrzenie pokoju, jak i zapewnienie pewnego minimum wilgoci, o czym należy pamiętać szczególnie zimą, gdy mamy do czynienia z centralnym ogrzewaniem, osuszającym powietrze. Powinno się wówczas zrównoważyć ubytek wilgoci przez ustawienie np. glinianych rynienek (zbiorników) z wodą na żeberkach kaloryferów lub przez zainstalowanie nawilżacza powietrza. Kolor ścian leż nie jest sprawę obojętną. Korzystne są kolory jasne, pastelowe: zielony groszek, perłowy, słoneczny, lecz nie jaskrawe.

Jeśli zmiany patologiczne w mózgu spowodują uszkodzenie struktur odpowiedzialnych za przetwarzanie i magazynowanie informacji, wtedy zaburzenia pamięci są dominującym obserwowanym zjawiskiem chorobowym (nie towarzyszy temu spadek intelektu) – jest to tzw. zespół amnestyczny.

Nacisk polega na tym, że człowiek wykonujący jakąś czynność jest przedmiotem oddziaływań czynników i sytuacji odwodzących go od tej czynności lub obcych jej kierunkowi. Nacisk przeżywa uczący się, któremu przeszkadza w pracy radio grające w sąsiednim pomieszczeniu, hałas na korytarzu, któremu głośne szepty lub rozmowy innych utrudniają koncentrację uwagi, myślenie, czyli uniemożliwiają wykonanie zadania. Naciskiem są więc wszystkie czynniki dezorganizujące proces uczenia się. Pod wpływem nacisku maleje koncentracja uwagi. Możemy też być uzależnieni od czasu. Gnębi nas jakiś termin. Obawiamy się, czy zdążymy zadanie wykonać. W takiej sytuacji znajduje się samouk, który ma wykonać zbyt trudne lub wymagające czasu zadanie, np. opracowanie referatu, pracy kontrolnej itp.