Cz. Maziarz i jego określenie samodoskonalenia

Założenie to podzielało wielu współczesnych mu autorów, w tym Ludwik Krzywicki i Samuel Dickstcin. Głoszone przez nich hasła samokształceniowe miały na uwadze przygotowanie młodych do życia, do podejmowania samodzielnych poszukiwań badawczych.

Do tych wcześniejszych poglądów na rolę i znaczenie samokształcenia nawiązywano w latach powojennych (po 1945 r.), rozwijając je lub wzbogacając o nowe wartości. Z określeniami A. B. Dobrowolskiego i W. Spasowskiego zgadzał się F. Urbańczyk zarówno w pierwszych swych ujęciach zgłoszonych w książce Praca samokształceniowa ucznia szkoty korespondencyjnej, jak również w późniejszych opracowaniach, czego wyrazem najpełniejszym jest drugie wydanie Dydaktyki dorosłych. W pierwszej z tych prac określa F. Urbańczyk samokształcenie jako „pewną szczególną formę uczenia się zamierzonego”4, którą charakteryzują trzy cechy: samodzielność, kontrola samego siebie i świadomość celu, co pozwala lepiej kierować podjętą pracą. W Dydaktyce dorosłych F. Urbańczyk określa „samokształcenie jako realizowanie w sobie mniej lub bardziej uświadomionego wzoru osobowości” Przyjmuje także samokształcenie jako szczytową formę kształtowania się i rozważa jego problemy w końcowym, podsumowującym rozdziale Dydaktyki dorosłych.

Podobnie określa samokształcenie Cz. Maziarz, który' uznaje, że „samokształcenie jest zespołem celowych wysiłków i czynności mających doprowadzić do uzyskania zmian osobowości kształcącego się własnym wysiłkiem podmiotu” 6.

Nieco inaczej ujmuje istotę samokształcenia J. Pieter, który uważa, że samokształcenie jest „kierowaną z zewnątrz pracą nad własną osobowością, a szczególnie nad rozwojem własnej wiedzy, własnych umiejętności, własnych poglądów i przekonań, własnego charakteru” 7. A w Słowniku psychologicznym formułuje samokształcenie jako „tok długofalowych poczynań, których celem jest częściowo samodzielne zdobywanie wiedzy lub pogłębianie wiedzy już posiadanej, bądź urabianie lub poprawianie cech własnego charakteru: czasem jedno lub drugie łącznie” s.

Inne wartości do rozważanego problemu wnosi próba określenia procesu samokształcenia podjęta przez W. Okonia w Zarysie dydaktyki9. Spotykamy tam istotne dla samokształcenia określenie, że dydaktyka jako ogólna teoria kształcenia dzieli się: na ogólną teorię nauczania i związanego z nim uczenia się oraz na ogólną teorię samokształcenia.