J. Półturzycki i problemy samokształcenia ludzi dorosłych

Wiele lat później w Słowniku pedagogicznym sformułował W. Okoń następujące określenie samokształcenia: „… osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której treść, cele, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczący się dokonuje często ich przewartościowania i udoskonalenia. Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz. stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego“ !0.

Problemami samokształcenia ludzi dorosłych zajmuje się również J. Półturzycki. W swoich pracach wszechstronnie charakteryzuje proces samokształcenia i ustala zasady jego skuteczności. Według J. Półturzyckiego proces samokształcenia jest jednym z rodzajów aktywności ludzkiej kierowanej przez samokształcącego się. Za.ś warunkiem uprawiania tego procesu jest jasna świadomość celów, jakie jednostka chce osiągnąć, i jej samodzielne dążenie do zrozumienia świata. Autor ten, biorąc za punkt wyjścia sformułowane przez W. Okonia „cztery drogi uczenia się i nauczania”, zwraca uwagę na „wielostronność w procesie samokształcenia”. Wielostronność ta staje się konstrukcją teoretyczną równoległą do wielostronnego nauczania i uczenia się i przynosi teorii i praktyce samokształcenia nowe jakości, wśród których wyróżnić należy możliwość szerokiej aktywności uczestników prac samokształceniowych. „Ta szeroka aktywność – pisze J, Półturzycki – obejmuje różne dziedziny, treści i źródła samokształcenia, przejawia się w różnych drogach dydaktycznego postępowania, gdyż samodzielnie pracująca osoba nic tylko przyswaja gotowe już treści, ale musi je zdobywać, rozwiązywać problemy, ćwiczyć praktyczne oraz intelektualne umiejętności, a także wzbogacać swą pracę elementami przeżycia”11. Sformułowanie postulatu samokształcenia wielostronnego wskazuje, że autor ten bezpośrednio nawiązał do teorii wielostronnego uczenia się W. Okonia. Pozwala to na szersze niż dotąd spojrzenie na problematykę tego procesu. Czyni len proces równorzędnym w stosunku do procesu nauczania i uczenia się.

Z analizy procesu samokształcenia w świetle literatury' wynika, że samokształcenie jest to samodzielne, świadome, celowe i poddane własnej kontroli zdobywanie i modernizowanie wiedzy ogólnej bądź kwalifikacji zawodowych. Istotą samokształcenia jest zatem samodzielne uczenie się i samowychowanie. Samokształcenie jest więc przedłużeniem niejako kształcenia i wychowania szkolnego. Tyle tylko, że jest ono realizowane nie pod kierunkiem nauczyciela, lecz pod swoim własnym kierunkiem. Jego efektów nie sprawcza nauczyciel bądź wychowawca, lecz samokształcący się. Stopni za osiągane postępy nie stawia nauczyciel, lecz wystawia jc życie, współtowarzysze pracy, bliższa i dalsza rodzina. Z pojęciem samokształcenia ściśle związane jest pojęcie samouctwa. jako „samodzielnego zdobywania wiedzy w zakresie podstawowym oraz prostych umiejętności zawodowych” 12