Utrudnienia przy samokształcenia – ciąg dalszy

Nacisk polega na tym, że człowiek wykonujący jakąś czynność jest przedmiotem oddziaływań czynników i sytuacji odwodzących go od tej czynności lub obcych jej kierunkowi. Nacisk przeżywa uczący się, któremu przeszkadza w pracy radio grające w sąsiednim pomieszczeniu, hałas na korytarzu, któremu głośne szepty lub rozmowy innych utrudniają koncentrację uwagi, myślenie, czyli uniemożliwiają wykonanie zadania. Naciskiem są więc wszystkie czynniki dezorganizujące proces uczenia się. Pod wpływem nacisku maleje koncentracja uwagi. Możemy też być uzależnieni od czasu. Gnębi nas jakiś termin. Obawiamy się, czy zdążymy zadanie wykonać. W takiej sytuacji znajduje się samouk, który ma wykonać zbyt trudne lub wymagające czasu zadanie, np. opracowanie referatu, pracy kontrolnej itp.

Dotychczasowe rozważania wykazują, że trudność zawsze występuje w' określonych sytuacjach, nie powstaje ona spontanicznie, ale jest związana z określonymi warunkami zewnętrznymi. W wyniku trudności człowiek szuka nowych rozwiązań albo powstrzymuje się od wykonania działania. Trudność można przezwyciężać metodą prób i błędów albo też wysunąć problem, co mobilizuje siły w działaniu, intensyfikuje procesy intelektualne.

Jeśli jednak trudności nie można przezwyciężyć, jeśli wielokrotne próby osiągnięcia pozytywnego wyniku kończą się niepowodzeniem, to sytuacja z trudnej przekształca się w beznadziejną. Wywołuje „hipermobilizację” szkodliwą dla prawidłowego rozwiązywania trudności („miotanie się”) albo frustrację, która prowadzi do takich reakcji jak ucieczka, czyli zaniechanie wykonania zadania, apatia i zniechęcenie. Konsekwencja takiego stanu jest zazwyczaj jedna – rezygnacja z nauki w ogóle.