GENEZA, TRADYCJE I ISTOTA SAMOKSZTAŁCENIA

Samokształcenie należy (Jo procesów pedagogicznych o bogatej tradycji. Ongiś bardzo popularne i szczególnie mocno eksponowane w pracach tak wybitnych autorów, jak B, Russell, W. Spasowski czy A. B. Dobrowolski, następnie niemalże zapomniane, dziś znów przeżywa swój renesans, choć częściej się mówi o „samokształceniu kierowanym” niż o samokształceniu swobodnym i indywidualnym.

Problem samokształcenia pozostaje w ścisłym związku z problemem szkoły, celem i charakterem jej działalności '. Wiele lal temu B. Russell w swej książce O wychowaniu wydanej w 1926 r. za cel główny wykształcenia szkolnego przyjmował wyrobienie zdolności do samodzielnego zdobywania wiedzy. Jeszcze dalej poszedł A. B. Dobrowolski, który twierdził, że wszelkie „… uczenie się winno być samouctwcm, samokształceniem. A tylko wtedy, gdy to niemożliwe, lub gdy to za dużo wymaga niepotrzebnego, nieprodukcyjnego, niepożytecznego trudu, tylko wtedy z pomocą nauczyciela, ale i wtedy obowiązuje postulat: możliwie samodzielnie” 2. Właśnie ze względu na nieprzygotowanie dziecka do samodzielnego uczenia się A. B. Dobrowolski domagał się przedłużenia szkoły ogólnokształcącej do lat dziesięciu, aby po niej młodzież mogła uczyć się „bez opieki ciągłej i codziennej”, a więc poprzez samokształcenie i samouelwo. Do tego jednak potrzebne jest odpowiednie przygotowanie młodzieży przez szkołę, czego jeszcze przed A. B. Dobrowolskim domagał się W. Spasowski w swoich Zasadach samokształcenia. Autor ten uznawał, że „samokształcenie polega na samodzielnym stawianiu i rozwiązywaniu zagadnień koniecznych, wypływających z odczuwanej natury i uświadamianych potrzeb coraz intensywniejszego żyda osobnika. Samokształcenie jest naturalną potrzebą odczuwaną przez każdą bogatszą duszę dążącą do doskonałości, do poznania prawdy, do postępu, co stanowi najwyższy szczebel i najdoskonalszą metodę w dziedzinie wartości wychowawczych człowieka, nie tylko bowiem daje pełną świadomość dokonywanej pracy, lecz – co ważniejsze – daje pełną świadomość celu i zadań na najbliższą i dalszą metę, dostarczając środków samokontroli” 3. '