– Matką efektywnego uczenia się jest powtarzanie. W sytuacji, w której materiał został zapamiętany całkowicie, należy powtarzać materiał nadal. Szczególne znaczenie dla trwałości zapamiętania mają pienvsze powtórzenia po całkowitym opanowaniu materiału. Nie należy przerywać uczenia się bezpośrednio po zapamiętaniu materiału, ale jeszcze powtórzyć materiał kilkakrotnie. Powtarzanie pozwala na lepsze zrozumienie przyswajanego materiału. Poza tym jest ono podobne do sytuacji egzaminu ustnego, eo może w pewnym stopniu ułatwić jego zdawanie w przyszłości.

Kiedy mowa o słownikach dwujęzycznych, trzeba wspomnieć o dużej grupie książek służących do nauki języków obcych. Ich wydawcą jest przede wszystkim Wiedza Powszechna i Wydawnictwo Naukowe PWN. Czytelnie}' mają do dyspozycji podręczniki nauki języków obcych w różnych odmianach. Przede wszystkim trzeba pamiętać, że są odrębne podręczniki dla początkujących j zaawansowanych. Warto też zwrócić uwagę, że poza podręcznikami napisanymi przez doświadczonych autorów polskich Wiedza Powszechna publikuje podręczniki opracowane przez autorów obcych. Przykładowo, nauczanie języków angielskiego lub francuskiego, bardzo rozpowszechnionych w świecie, wymagało stałego doskonalenia metod dydaktycznych, dzięki czemu istnieją znakomite podręczniki napisane przez Anglików lub Francuzów, wykorzystywane w wielu krajach. Wreszcie, uczący się języków obcych oprócz podręczników mają do dyspozycji specjalne książki pomocnicze, jak gramatyki, wybory idiomów (zwrotów' właściwych tylko danemu językowi), ćwiczenia gramatyczne, wzory zdań itd.

– Sen, który powoduje wyraźne zmniejszenie spadku krzywej zapominania. W pewnych sytuacjach po S godzinach snu człowiek pamięta trzykrotnie więcej niż po 8 godzinach czuwania. Tak duże znaczenie ma sen jedynie wówczas, gdy następuje bezpośrednio po uczeniu się.

Wśród ogólnych źródeł zmęczenia pracą umysłową wymienić należy przede wszystkim ograniczoną odporność systemu nerwowego na bodźce. Na przykład długotrwałe słuchanie wykładów, wytężanie wzroku w trakcie czytania, stałe napięcie uwagi itp. powodują stopniowe obniżanie się sprawności umysłowej aż do utraty kontroli nad reakcjami. I tak wykład staje się niezrozumiały, kolejne wiersze czytanego tekstu odczytywane są mechanicznie, uwaga jest rozproszona. Również jeśli warunki, w których odbywa się praca umysłowa, nic odpowiadają wymaganiom higieny, objawy zmęczenia występują bardzo wcześnie. Jeśli np. uczącemu się przeszkadza w skupieniu myśli hałas dobiegający z sąsiedniego pomieszczenia lub czyta przy złym oświetleniu, siedzi niewygodnie itp., objawy zmęczenia występują znacznie szybciej niż przy' warunkach optymalnych lub do nich zbliżonych.

Samokształcenie należy (Jo procesów pedagogicznych o bogatej tradycji. Ongiś bardzo popularne i szczególnie mocno eksponowane w pracach tak wybitnych autorów, jak B, Russell, W. Spasowski czy A. B. Dobrowolski, następnie niemalże zapomniane, dziś znów przeżywa swój renesans, choć częściej się mówi o „samokształceniu kierowanym” niż o samokształceniu swobodnym i indywidualnym.

Omówione w poprzednim rozdziale cele samokształcenia informowały o wartościach, które samoucy zamierzają osiągnąć dzięki samokształceniu. Natomiast poznanie przyczyn podejmowania przez samouków pracy samokształceniowej wymaga przeanalizowania motywacyjnych podstaw tego procesu.

To, kiedy i co jemy, wpływa na funkcjonowanie mózgu. Posiłek może nas pobudzić do pracy albo wywołać senność, poprawić lub zepsuć nastrój. Amerykańska para naukowców Judith oraz Richard Wurrman przebadała reakcje mózgu na różne rodzaje pożywienia. Ich odkrycia każdy może z łatwością zastosować w życiu codziennym do regulacji swego nastroju i sprawności umysłu, zależnie od potrzeb 39.

Ponadto uczący się rozumie tekst wtedy, kiedy wie, co on wyraża. Rozumienie to jednak bywa nieraz pozorne. Na przykład uczącemu wydaje się, że dobrze rozumie treść studiowanej lektury, ale gdy przychodzi do odtworzenia myśli autora, plącze się, natrafia na jakąś lukę, nie udaje mu

Nic bardziej błędnego. Wyniki badań pokazują bowiem, że jeśli materiał, który mamy zapamiętać, rośnie w postępie arytmetycznym, to czas po- trz.ebny na jego nauczenie rośnie raczej w postępie geometrycznym.

Samokształcenie jest złożoną działalnością umysłową polegającą na aktywnym zdobywaniu wiadomości i umiejętności. Istotnym warunkiem powodzenia w pracy samokształceniowej jest należyta jej organizacja i realne planowanie.

Odmianą samokontroli myślowej jest samokontrola porównawcza. Występuje ona wówczas, gdy stykamy się z innymi osobami i możemy obserwować ich pracę, zapoznać się z jej wynikami, uświadomić sobie poziom wiedzy tych osób. Możemy wtedy porównywać własne rezultaty, aktualną wiedzę, poziom przygotowania z tym, co słyszymy i zanalizujemy. Sytuacje takie najczęściej zdarzają się, gdy ktoś odpowiada, referuje, rozwiązuje zadania czy wykonuje ćwiczenia, a pozostali obserwują to i słuchają. Wówczas powinni porównać takie wypowiedzi z tym, co sami wiedzą na ten temat i co potrafią zdziałać w tej dziedzinie. Taką samokontrolę usprawnia (wzbogaca) opinia wykładowy czy egzaminatora, który akceptuje lub poprawia prezentowane wypowiedzi i czynności. To pozwala dokładniej określić wartość i poziom przygotowania tych osób, które stosując samokontrolę porównawczą, weryfikują własne osiągnięcia.